Programy polityki zdrowotnej

Modelowy program polityki zdrowotnej z zakresu zapobiegania inwazyjnym chorobom pneumokokowym i ciężkim zapaleniom płuc u chorych onkologicznych i hematologicznych

Program został opracowany we współpracy z dr. hab. n. med. Marcinem Pasiarskim na podstawie programu Miasta Stołecznego Warszawy pn. „PneumoOnko” na lata 2024-2026, który uzyskał pozytywną opinię Prezesa AOTMiT nr 34/2023 z dnia 7 sierpnia 2023 r.
Publikacja: Warszawa / Kraków 2024
Pełny tekst publikacji

Niniejszy modelowy program polityki zdrowotnej przeznaczony jest dla jednostek samorządu terytorialnego jako materiał pomocniczy do opracowania programu polityki zdrowotnej dla konkretnych samorządów. Został stworzony w oparciu o medycynę opartą na danych naukowych (Evidence Based Medicine) oraz ocenę technologii medycznych, zgodne z zaleceniami Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji i schematem programu polityki zdrowotnej dostępnym na stronie https://www.aotm.gov.pl/media/2020/07/Schemat_PPZ_wz%C3%B3r.docx, w ramach projektu edukacyjnego Zdrowie Człowiek Profilaktyka. W ramach przygotowania do opracowywania własnego programu zalecamy zapoznanie się z materiałami na temat tworzenia programów polityki zdrowotnej dostępnymi na stronach AOTMiT: https://www.aotm.gov.pl/polityka-zdrowotna/ oraz https://www.aotm.gov.pl/media/2020/06/Instrukcja_PPZ.pdf

Finansowanie Programu może pochodzić ze środków własnych samorządu bądź z wykorzystaniem Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, w zależności od wybranych populacji, argumentacji i wewnętrznych decyzji danego samorządu. Zachęcamy do zawiązania zespołu, który będzie dostosowywał Program dla Państwa samorządu, odpowiadał za wybór populacji docelowej objętej Programem, wybór zaplanowanych interwencji, organizację, a także promocję, ewaluację i raport końcowy z realizacji Programu. do góry

Sezonowe szczepienia przeciw grypie są uznawane przez WHO i Radę EU za właściwe do stosowania u dzieci w wieku ukończonych 6 miesięcy i starszych, zarówno zdrowych jak i z przewlekłymi schorzeniami (w tym zwłaszcza z chorobami układu oddechowego lub układu krążenia, takimi jak mukowiscydoza, astma oskrzelowa lub wady serca, a także z chorobami metabolicznymi, w tym z cukrzycą). Powikłania grypy występują najczęściej u dzieci w wieku <5 lat. Należy podkreślić, że bardzo duża zmienność antygenowa wirusa grypy jest przyczyną braku pełnej odporności po zachorowaniu i powoduje konieczność cosezonowego odnawiania szczepienia przeciwgrypowego.

Grypa jest chorobą sezonową, jednakże ze względu na roczną sprawozdawczość szczepienia raportowane do NIZP-PZH z WSSE podawane są w latach tj. od 1 września do 31 sierpnia kolejnego roku i poniżej przedstawiono wyniki zgodnie z tymi raportami. Od kilku lat w Polsce odsetek osób szczepiących się przeciwko grypie utrzymuje się na stałym, bardzo niskim poziomie, który w 2018 r. wyniósł 3,9%. Szczepienia przeciwko grypie w Polsce w 2017 r. najczęściej realizowano w populacji osób powyżej 65 r.ż. (ok. 75% wszystkich szczepień przeciwko grypie). Wśród dzieci sytuacja jest jeszcze gorsza – w 2017 r. zaszczepiono jedynie 0,53% dzieci w wieku 0-4 lat i 0,93% w wieku 5-14 lat. Liczba zaszczepionych dzieci w grupie wiekowej 0-4 wyniosła w skali kraju w 2018 roku 11 984 (co stanowi zaledwie 1% wszystkich osób zaszczepionych w Polsce). Niski stan zaszczepienia jest jednym z wyzwań samorządowych programów polityki zdrowotnej. Wśród głównych przyczyn niskiego rozpowszechnienia szczepień przeciw grypie wymienia się: obawy przed poważnymi powikłaniami poszczepiennymi związane z brakiem wiedzy o ich częstości, brakiem wiedzy na temat powikłań pogrypowych, przekonanie o braku skuteczności szczepionek, jak również koszt szczepionek i brak ich finansowania ze środków publicznych. do góry

Celem szczepień przeciwko grypie nie jest tylko uniknięcie zachorowania, lecz przede wszystkim uniknięcie poważnych powikłań pogrypowych takich jak np.: zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, zapalenie mięśnia sercowego. Grypa może także wywołać zaburzenia neurologiczne oraz powikłania ze strony układu nerwowego.

Skuteczność szczepionki przeciwko grypie ocenia się na 70-90% u zdrowych ludzi, co jest najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia zapadalności na grypę czy profilaktyki powikłań, szczególnie w grupach ryzyka. Odporność po szczepieniu wykształca się po około dwóch tygodniach (przeciwciała pojawiają się już po 7 dniach i ich poziom wzrasta z upływem czasu) i trwa od 6 do 12 miesięcy. Komisja Europejska (KE), w oparciu o dane naukowe dostarczone przez European Centre for Disease Prevention and Control – Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz World Health Organization – Światową Organizację Zdrowia (WHO), zalecają szczepienia, jako najskuteczniejszy środek zapobiegający zachorowaniom na grypę sezonową, określając jednocześnie tę formę profilaktyki jako kluczową interwencję pozwalającą na ograniczenie wpływu tej choroby na zdrowie publiczne. Potencjalne korzyści zimmunizacji u dzieci obejmują również zmniejszenie możliwości transmisji wirusa na najbliższe osoby w rodzinie, opiekunów czy inne osoby z ich otoczenia uwzględniając także inne dzieci ze schorzeniami uniemożliwiającymi zaszczepienie.

Dzieci uznawane są za forpocztę zakażenia grypy wrodzinie i społeczeństwie. Dane z USA wskazują, że zaszczepienie 20% dzieci zmniejszyłoby liczbę zachorowań na grypę w całej populacji USA o 46%, a zaszczepienie 80% aż o 91%. W Finlandii przeprowadzono badanie, które wskazuje, że zaszczepienie 420 dzieci chroni przed zgonem 1 dorosłego. Natomiast dzięki szczepieniom w latach 1949-1998 w Japonii oraz USA uniknięto około 50 tys. zgonów rocznie. Dodatkowo dane pochodzące z Irlandii wskazują, że wprowadzenie szczepień ochronnych przeciw grypie wśród dzieci skutkować może znacznym zmniejszeniem liczby porad lekarskich z powodu infekcji w tej grupie wiekowej jak i zmniejszeniem liczby porad lekarskich wśród populacji ogólnej.

Łuszczyca jest grudkowo-nabłonkową (ang. papulosquamous), przewlekłą chorobą ogólnoustrojową o podłożu autoimmunologicznym, charakteryzującą się nawrotowym przebiegiem. Zmiany chorobowe w łuszczycy obejmują głównie obszar skóry oraz stawów. Najczęściej występującą postacią łuszczycy jest łuszczyca plackowata (zwykła) (ang. plaque psoriasis), dotycząca ok. 75% wszystkich pacjentów z łuszczycą. Charakteryzuje się rumieniowatymi zmianami, dobrze wyodrębnionymi od zdrowej tkanki. W początkowym stadium może składać się z drobnych płaskich wykwitów, które w dalszych stadiach choroby rozciągają się i zlewają ze sobą, tworząc duże wypukłe blaszki łuszczycowe. Wykwity najczęściej zlokalizowane są w obrębie skóry głowy, tułowia, pośladków oraz kończyn (w szczególności okolic kolan i łokci).

Łuszczyca dotyka około 125 milionów ludzi na całym świecie. Badania epidemiologiczne wykazały, iż jej częstość występowania zależna jest od czynników zarówno genetycznych jak i środowiskowych. Na podstawie wyników badań epidemiologicznych można przypuszczać, że chorobowość łuszczycy w Polsce mieści się w zakresie 1,87–2,53%. Łuszczyca nie jest chorobą zagrażającą życiu, ale w znaczny sposób wpływa na jakość życia chorego i jego funkcjonowanie w społeczeństwie. Szacuje się, że u 70–80% pacjentów zmiany skórne mają niewielkie nasilenie i wymagają jedynie stosowania leków miejscowych. U pozostałych pacjentów nasilenie zmian jest większe i konieczne bywa wdrożenie fototerapii, a nierzadko także leczenia ogólnego. Łuszczycę o stopniu umiarkowanym lub wyższym określa się w przypadkach w których BSA ≥ 10% lub PASI ≥ 10 pkt, lub DLQI ≥ 10 pkt. U chorych, którzy nie mogą lub nie potrafi ą wypełnić kwestionariusza DLQI (np. niektórzy chorzy psychicznie), ocenę ciężkości łuszczycy można oprzeć jedynie na wskaźnikach PASI i BSA. do góry

U kobiet w ciąży ryzyko wystąpienia powikłań pogrypowych jest większe, ze względu na zmiany w częstości akcji serca, pojemności płuc oraz funkcji immunologicznych. Powikłania te mogą obejmować przedwczesny poród lub ciężkie zapalenie płuc. Ryzyko wystąpienia tych komplikacji zwiększa się w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Uważa się, iż ryzyko powikłań uzależnione jest od etapu ciąży i jest wyższe w 37-42 tygodniu ciąży niż w 21-26 tygodniem ciąży. Dane zebrane w dużym rejestrze zgonów spowodowanych powikłaniami pogrypowymi w USA w ciągu 6 kolejnych sezonów grypowych wskazują, iż najwyższy roczny współczynnik śmiertelności występuje u dzieci <6 mies. życia (0,66 /100 tys. dzieci), podczas gdy współczynnik ten w populacji ogólnej dzieci w wieku 0-17 lat wynosił 0,15/100 tys. dzieci. Ze względu na fakt, iż szczepionka przeciwko grypie jest nieskuteczna u niemowląt w wieku poniżej 6 miesięcy, bierna immunizacja płodów poprzez przenoszenie przeciwciał przez łożysko jest obecnie najskuteczniejszą metodą zapobiegania grypie u noworodków.

Zakażenie HCV (Hepatitis C Virus) jest przyczyną wirusowego zapalenia wątroby typu C (WZW typu C). Objawy tej choroby są niecharakterystyczne i niespecyficzne, a ponadto u większości chorych mogą nie występować przez wiele lat, aż do rozwinięcia się zaawansowanych następstw choroby wątroby, stanowiących poważne zagrożenie dla pacjenta. Cechy te czynią HCV wirusem niezwykle niebezpiecznym.1, 2 Szacuje się, że 20‐25% chorych na przewlekle zapalenie wątroby typu C obarczonych jest ryzykiem rozwoju marskości wątroby i pierwotnego raka wątroby. Podczas wieloletniego, bezobjawowego przebiegu zapalenia wątroby w organizmie chorego zachodzą wyniszczające zmiany, a sam chory – nieświadomy swojej infekcji – może być potencjalnym źródłem nowych zakażeń.

Samorządy terytorialne, poprzez uprawnienia do realizacji zadań w zakresie programów polityki zdrowotnej i promocji zdrowia, wynikających z rozpoznanych potrzeb zdrowotnych i stanu zdrowia mieszkańców, mogą skutecznie włączać się w profilaktykę i diagnostykę WZW typu C.

Dla skutecznej realizacji działań związanych z Programami zdrowotnymi prowadzonymi przez samorządy przedstawiamy Modelowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV (MPPZHCV), zwany dalej Programem. Zawiera on interwencje o udowodnionej skuteczności i jest zgodny z zaleceniami Agencji Oceny Technologii Medycznych Taryfikacji dotyczącymi opracowań Programów polityki zdrowotnej. Zapoznanie się z nimi umożliwi szeroką promocję Programu w środowisku samorządowym, co przyczyni się do poprawy stanu zdrowia w grupie, do której adresowany jest Program.

Chcemy, aby Modelowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV miał poparcie liderów opinii środowiska medycznego, szczególnie lekarzy chorób zakaźnych, organizacji pacjenckich oraz organizacji pozarządowych związanych ze zdrowiem publicznym i środowiskiem samorządowym.
do góry

Choroby układu krążenia (CHUK) są w Polsce od wielu lat główną przyczyną zachorowań oraz zgonów. W ostatnich dekadach spada liczba zachorowań kończących się zgonem w młodym wieku z powodu CHUK. Głównymi powodami takiej sytuacji prawdopodobnie mogą być: zmiana nawyków na prozdrowotne mieszkańców Polski – zmiana nawyków żywieniowych, aktywności fizycznej oraz znaczne polepszenie dostępu do wysokiej jakości usług medycznych w zakresie chorób układu krążenia. Nadal jednak wyniki osiągane w polskim systemie ochrony zdrowia stawiają nas znacznie za pozostałymi krajami UE.

Udary mózgu są drugą przyczyną zgonów na świecie oraz pierwszą przyczyną niepełnosprawności wśród populacji osób dorosłych w większości krajów na świecie. Wzrost występowania udarów mózgu jest też silnie skorelowany z wydłużaniem się długości życia i wzrostem odsetka osób po 65. roku życia. Czynniki ryzyka pokrywają się z czynnikami ryzyka zawałów serca. Udary są częstym negatywnym następstwem migotania przedsionków.

Chociaż umieralność z powodu chorób sercowo-naczyniowych maleje, to jednocześnie występowanie tych chorób wzrasta w związku z wydłużeniem życia i starzeniem się naszej populacji. Istotny wpływ ma na to również gwałtowny wzrost częstości występowania w populacji światowej czynników ryzyka, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, brak aktywności ruchowej i stres psychiczny. Udar mózgu dotyka w Polsce rocznie ok. 70–80 tys. ludzi, spośród których 21% umiera w ciągu pierwszych 3 miesięcy po udarze, a dalsze 30% w ciągu roku. Większość pozostałych przy życiu chorych jest na tyle niepełnosprawna, że wymaga opieki innych. Ze względu na starzenie się społeczeństw europejskich i zwiększanie się populacji osób po 65 roku życia, przewiduje się wzrost liczby udarów mózgu w krajach europejskich z 1,1 mln w roku 2000 do 1,5 mln w roku 2025. Zgodnie z tymi przewidywaniami można szacować podobny wzrost populacji powyżej 65 roku życia, a tym samym liczby udarów w Polsce – z wartości 60–70 tys. rocznie na początku lat 2000 do 82,8–96,6 tys. rocznie w 2025 r.
do góry

Choroby pneumokokowe są istotnym epidemiologicznie problemem wśrod osob dorosłych. Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP), obejmująca zapalenie płuc z bakteriemią, zapalenie opon mozgowo-rdzeniowych i zakażenie krwi (posocznica). Pneumokoki mogą rownież wywoływać zapalenie układu oddechowego, spojowek, zapalenie otrzewnej oraz zapalenie stawow [1] lub też być przyczyną powikłań lub zgonow. Powszechnym problemem u osob hospitalizowanych z powodu choroby wywołanej pneumokokami są poważne choroby płuc. Dodatkową kwestią, nasilającą zjawisko występowania inwazyjnej choroby pnemokokowej jest jej słaba wykrywalność. Wskaźniki epidemiologiczne w Polsce dotyczące inwazyjnego zakażenia pneumokokowego są w naszym kraju niedoszacowane. Wpływa na to wiele czynnikow, ale przede wszystkim rzadkie wykonywanie w Polsce posiewow krwi, a w przypadku ich wykonywania wcześniejsza antybiotykoterapia. O niedoszacowaniu polskich danych świadczy fakt, że około 40% IChP stanowią zakażenia zlokalizowane w obrębie OUN (ZOMR). W innych krajach przypadki ZOMR to zaledwie 4-8% wszystkich zakażeń inwazyjnych. do góry

Według definicji WHO (ang. World Health Organization; Światowa Organizacja Zdrowia) za noworodka przedwcześnie urodzonego uważa się dziecko urodzone po ukończeniu 22 a przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. W Unii Europejskiej każdego roku przychodzi na świat ponad 500 000 wcześniaków. Odsetek porodów przedwczesnych w Europie wynosi średnio 7,1% i waha się pomiędzy 5,5% (Irlandia) a 11,4% (Austria). Z danych publikowanych corocznie przez Instytut Matki i Dziecka, a także przez GUS wynika, iż odsetek przedwczesnych urodzeń wynosi w Polsce ok. 6,5%. W roku 2010 w Polsce spośród 413 tysięcy wszystkich żywych urodzeń, ponad 27 tysięcy stanowiły noworodki urodzone przed 37 tygodniem.

Noworodki urodzone przedwcześnie charakteryzują się znacznie gorszym stanem pourodzeniowym niż niemowlęta urodzone o czasie, a co za tym idzie zwiększoną śmiertelnością w okresie niemowlęcym. Około 30% dzieci urodzonych przed terminem obarczonych jest dodatkowymi problemami zdrowotnymi. Przedwczesne narodziny wiążą się niejednokrotnie z 4-5 miesięcznym pobytem na oddziale noworodkowym. Znaczna część przypadków dzieci urodzonych przedwcześnie wymaga intensywnej, często długotrwałej opieki medycznej oraz różnorodnych interwencji specjalistycznych, np. leczenia na oddziałach intensywnej terapii, gdzie są umieszczane w inkubatorach, poddawane terapii oddechowej, często w wymuszonych pozycjach ciała. Przedwczesne urodzenie i niska urodzeniowa masa ciała wiąże się także z ryzykiem nieprawidłowego rozwoju w przyszłości. do góry

Problem pacjentów po ostrych zespołach wieńcowych (OZW) jest istotny epidemiologicznie, a poprawa opieki nad nimi pozwoli wpłynąć na redukcję zgonów w tej grupie i uzyskać lepsze rezultaty terapeutyczne. Profilaktyka wtórna OZW jest kompleksowym zagadnieniem, którego poszczególne elementy wymagają zaangażowania samorządów na różnych szczeblach, biorąc pod uwagę obecny status rozwiązań systemu ochrony zdrowia. Mając na względzie Narodowy Program Zdrowia oraz priorytety zdrowotne Ministra Zdrowia, opracowanie merytorycznie uzasadnionego programu zdrowotnego w obszarze profilaktyki OZW, zawierającego interwencje o udowodnionej skuteczności zgodnie z wymogami Agencji Oceny Technologii Medycznych, pozwoli na promocję takiego modelu w środowisku samorządowym, który przyczyni się do poprawy sytuacji związanej z wtórną profilaktyką OZW. Chcemy, aby Model Programu Zdrowotnego w obszarze profilaktyki wtórnej OZW miał poparcie liderów opinii środowiska medycznego, szczególnie kardiologów, oraz poparcie organizacji pozarządowych związanych ze zdrowiem publicznym i środowiskiem samorządowym. do góry